چکیده‌ای از سیستم گوارش در نشخوارکنندگان

چکیده‌ای از سیستم گوارش در نشخوارکنندگان

گاوها متعلق به گروهی از حیوانات به نام نشخوارکنندگان هستند. این گروه شامل گوسفند، بز و گوزن می شود. سیستم گوارش نشخوارکنندگان (گاوهای شیری و گوشتی) به گونه ای است که امکان استفاده از علوفه ی خشبی (مانند یونجه و Grass) به عنوان منبع اصلی مواد مغذی را برای این گروه از حیوانات فراهم کرده است.

حیوانات نشخوارکننده به واسطه ی سیستم گوارش پیچیده ی خود از سایر پستانداران جدا می شوند. تفاوت اصلی سیستم گوارش نشخوارکنندگان (گاوها) با سایر پستانداران این است که معده ی آن ها از 4 قسمت جداگانه تشکیل شده است و هر قسمت عملکرد خاص خود را دارد در حالی که سایر حیوانات تک معده ای هستند یعنی  معده از یک بخش تشکیل شده و عملکردی یکپارچه دارد.

تشکیل شدن معده از چند بخش، به نشخوارکنندگان این امکان را می دهد تا بتوانند علوفه و گیاهانی را که کاملا جویده نشده اند را هضم کنند. از سوی دیگر، میکروارگانیسم های موجود در بخش شکمبه فرآیند هضم را تکمیل می کنند. وجود میکروارگانیسم های مفید در معده از خصوصیات نشخوارکنندگان بوده و حیوانات تک معده ای از این ویژگی برخوردار نیستند.

حیوانات مختلف زیادی دارای معده ی 4 قسمتی هستند از جمله: گاو، گوسفند، بز، گاومیش، گوزن، آهو، زرافه و شتر. به واسطه ی این نوع از دستگاه گوارش، این حیوانات مواد گیاهی و سبزیجات را بسیار موثرتر از سایر حیوانات، به انرژی قابل استفاده تبدیل می کنند.

در گاوها میزان تکامل، بالانس PH، عملکرد و جمعیت باکتریایی سیستم گوارش، برای حفظ سلامت و بازدهی بالای دام ضروری می باشد.

اجزای سیستم گوارش نشخوارکنندگان:

با اینکه لوله ی گوارشی نشخوارکنندگان عملکرد متفاوتی از سیستم تک معده ای ها دارد، اما دارای 6 بخش مشابه با تک معده ای ها است:

1. دهان
2. مری
3. معده
4. روده ی کوچک
5. روده ی کور
6. روده ی بزگ

در میان 6 بخش دستگاه گوارش گاوها، معده مهم ترین بخش می باشد. معده ی نشخوارکنندگان 4 بخش متمایز دارد که هر کدام عملکرد خاصی دارند. این بخش ها عبارت اند از:

1. شکمبه
2. نگاری
3. هزارلا
4. شیردان

شکمبه (Rumen):

شکمبه اولین بخش از معده ی 4 قسمتی گاو می باشدکه به مری متصل است. این بخش به عنوان محل ذخیره ی گیاهان جویده شده عمل کرده و غذای وارد شده به شکمبه به توده های کوچک (Cud) تبدیل می شود. Cud تکه های بزرگ و هضم نشده ی گیاهان خورده شده است که باید نشخوار شده و برای بار دوم جویده شوند.

شکمبه قبل از ادامه پیدا کردن فرآیند گوارش، مواد مغذی موجود در خوراک را توسط زائده ها ی موجود در در دیواره ی خود (پاپیلا) جذب می کند. علاوه بر این، شکمبه با ایجاد باکتری ها و میکروب های شکمبه ای که برای شکستن و هضم کردن پروتیین های موجود در خوراک ضروری هستند، فرآیند تخمیر را تسهیل می کند.

میکروارگانیسم های موجود در شکمبه مسئول هضم سلولز، نشاسته های پیچیده، ساخت پروتیین، ویتامین B و ویتامین K هستند. شکمبه می تواند تا 40 گالن خوراک را در خود ذخیره نماید. شکمبه و نگاری 84% حجم کل معده را تشکیل می دهند.

یکی از بیمای های شکمبه، نفخ (Bloat) می باشد. نفخ زمانی رخ می دهد که گاو نتواند گازهای جمع شده در شکمبه ی خود را از بین ببرد. اسیدوز و التهاب شکمبه نیز از دیگر بیماری های شکمبه هستند که در صورت کاهش PH محیط شکمبه و تولید مقادیر بالای اسید، ایجاد می شوند.

با بکارگیری مدیریت صحیح و توجه به خوراک و آب مصرفی دام می توان از ابتلای حیوان به این بیماری ها جلوگیری نمود.

نگاری (Reticulum):

نگاری به دلیل ظاهر پوشش داخلی خود با عنوان لانه ی زنبور عسل نیز شناخته می شود. با اینکه نگاری به شکمبه متصل است اما عملکردی کاملا مستقل دارد. وظیفه ی این بخش از معده ی نشخوارکنندگان نگه داشتن اجزای سنگین و متراکم مانند تکه های فلز و سنگ و همچنین به دام انداختن قسمت های درشت خوراک که برای هضم شدن باید کوچک تر شوند، می باشد. نگاری فرآیند نشخوار را تسهیل می کند. شکمبه و نگاری هردو حاوی باکتری های گوارشی هستند بنابراین هیچ اسیدی در مواد نشخوار شده وجود ندارد. نگاری می تواند حدود 5 گالن خوراک را در خود نگهداری کند.

یکی از بیماری های رایج نگاری، بیماری فلزآلات (Hard ware) است. این بیماری زمانی رخ می دهد که گاو اجسام سنگین و یا تیز، مانند میخ، پیچ و یا سیم را بلعیده و این اجسام در نگاری پیچیده شده و دیواره ی معده را سوراخ کنند. راه پیشگیری از این بیماری گذاشتن مگنت (آهن ربا) در ابزار آلات (تجهیزات) خوراک دهی است. این بیماری را می توان با گذاشتن آهن ربا در شکم حیوان درمان کرد.

هزارلا (Omasum):

هزارلا دارای بافتی خط دار و چین خورده می باشد. این چین خوردگی ها آب و مواد مغذی موجود در خوراک های نشخوار شده ( دو بار جویده شده) را جذب می کنند.

هزارلا از شکمبه و نگاری کوچک تر است و تنها 12 درصد از حجم کلی معده ی نشخوارکنندگان را تشکیل می دهد. هزارلا قابلیت نگهداری 15 گالن مواد غذایی را دارد.

شیردان (Abomasom):

شیردان آخرین بخش معده ی 4 قسمتی نشخوارکنندگان از جمله گاوها می باشد و معمولا “معده ی واقعی” نامیده می شود زیرا عملکرد شیردان بیشترین شباهت را با معده ی واقعی حیوانات غیرنشخوارکننده (تک معده ای) دارد.

شیردان تنها بخشی از معده است که حاوی مجموعه ای از غدد می باشد. این غده ها با ترشح هیدروکلریک اسید و آنزیم های گوارشی به شیردان کمک می کنند تا خوراک و مواد گیاهی را بیشتر و بهتر هضم کند. در مقایسه با سایر بخش ها، شیردان در قسمت کوچکتر معده قرار داشته و 4 درصد از حجم کل معده را تشکیل می دهد به طوری که گنجایش آن تنها 7 گالن می باشد.

هر یک از این بخش ها برای داشتن یک سیستم گوارش سالم ضروری هستند. هر 4 قسمت باید با یکدیگر همکاری کرده و مواد گیاهی را با سرعت و بازدهی بالا به انرژی قابل استفاده تبدیل نمایند. با ضعیف شدن و یا از کار افتادن یک بخش، عملکرد سایر بخش ها نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.