تغذیه‌ی گاو شیری در دوره‌ی شیردهی

تغذیه‌ی گاو شیری در دوره‌ی شیردهی

در چرخه ی شیردهی گاو شیری ، سه مرحله ی اصلی وجود دارد:

• ابتدای شیردهی (از روز 14 تا 100 شیردهی)
• میانه ی شیردهی (از روز 100 تا 200 شیردهی)
• انتهای شیردهی (از روز 200 تا 305 شیردهی)

احتیاجات غذایی گاو شیری در ابتدای دوره ی شیردهی:

معمولا به 100 روز اول دوره ی شیردهی، فاز ابتدای شیردهی می گویند. در آغاز این فاز، گاوها به حداکثر (پیک) تولید شیر می رسند (در طول ماه دوم شیردهی در گاوهای هلشاین)، روند دریافت خوراک آهسته می شود و گاوها در حال از دست دادن وزن خود هستند. در انتهای این مرحله، گاو به پیک مصرف ماده ی خشک خواهد رسید و کاهش وزن نیز متوقف خواهد شد. جیره ی گاوهای شیری معمولا بر مبنای احتیاجات پروتیین (مانند پروتیین خام/CP)  و انرژی (مانند انرژی خالص برای شیردهی) تنظیم می شوند. با این حال برای دست یابی به حداکثر تولید، جیره ی گاوهای شیری باید بر اساس فیبر موثر، کربوهیدرات های غیر ساختاری، پروتیین تجزیه نشده ی شکمبه ای و پروتیین بالانس شوند. جیره های شیری معمولا با هدف حداکثر سازی بازده میکروبی و تامین احتیاجات آمینواسید های تجزیه نشده ی شکمبه تنظیم می شوند.

گاوهای شیری باید بر طبق مرحله ی شیردهی (یعنی سطح تولید) به سه گروه تقسیم شوند. این یعنی باید سه TMR

(کل جیره های مخلوط شده) مختلف در گله تغذیه شود (حداقل دو TMR، یکی برای گروه پرتولید و یکی برای گروه کم تولید).

• کاهش وزن بدن در طول فاز اولیه ی شیردهی

در این دوره، بازدهی شیر سریعتر از دریافت ماده ی خشک، افزایش پیدا می کند (پیک تولید)، بنابراین تقاضا برای انرژی بیشتر از مقدار انرژی مصرف شده می باشد. از این رو گاو از ذخایر بدن خود برای تامین انرژی استفاده کرده و دچار کاهش وزن می شود (بالانس منفی انرژی).

تمام پتانسیل ژنتکی دام، در این دوره بیان می شود و گاو برای تولید مقدار زیاد شیر تحت فشار خواهد بود. گاو در این فاز گنجایش محدودی برای هضم خوراک مورد نیاز خود دارد، پس این طبیعی است که گاو از چربی های بدن خود طی اولین مرحله ی شیردهی استفاده کند. توانایی گاوشیری در تجمیع چربی های بدن خود به منظور تامین انرژی، به پتانسیل ژنتیکی حیوان بستگی دارد یعنی گاوهایی که پتانسیل ژنتیکی بیشتری دارند برای مدت زمان بیشتری می توانند از چربی های خود استفاده کنند. در طول این دوره، گاو می تواند روزانه 7/0 کیلوگرم کاهش وزن داشته باشد.

• نظارت بر ماده ی خشک مصرفی در فاز ابتدای شیردهی

مصرف خوراک، فاکتوری کلیدی در تداوم تولید بالای شیر است. گاوها باید برای مصرف خوراک تشویق شوند تا در مرحله ی اول شیردهی بتوانند به حداکثر مصرف خوراک برسند. به ازای هر یک کیلوگرم ماده ی خشک اضافه که مصرف می شود، 2 تا 4/2 کیلوگرم شیر بیشتر تولید می شود. میزان مصرف خوراک گاو شیری تحت تاثیر عوامل زیادی قرار دارد از جمله: سطح تولید، کمیت و کیفیت علوفه، قابلیت هضم خوراک، فرآوری خوراک، سازگاری مواد تشکیل دهنده ی جیره و …. .

• نحوه ی محاسبه ی ماده ی خشک مصرفی در گاوهای شیری

برای محاسبه ی میزان ماده ی خشک مصرفی می توان از فرمول زیر استفاده کرد:

DMI (% body weight) = 4.048 – 0.00387 x body weight (kg) + 0.0584 x 4% FCM (kg)

مقدار FCM 4% را نیز می توان از این فرمول محاسبه نمود:

0.4 x actual milk byield in kg/day + 15 x milk fat in kg/day

• نشخوار خوب در ابتدای دوره ی شیردهی ضروری می باشد، بنابراین باید حدقل 40 درصد از ماده ی خشک جیره، علوفه بوده و حدود نیمی از این علوفه نیز باید دارای ذراتی با طول حداقل 6/2 سانتی متر باشد تا بتواند به صورت موثر فرآیند جویدن را تحریک نماید. در این دوره باید از علوفه ای با کیفیت بالا در جیره استفاده کرد تا میزان ماده ی خشک مصرفی بهبود یابد. برای حداکثرسازی میزان دریافت خوراک، سطوح فیبر محلول در شوینده ی خنثی (NDF) و فیبر محلول در شوینده ی اسیدی (ADF) باید به ترتیب 28 و 19 درصد باشند.
• باید از ایجاد تغییرات اساسی و عمده در جیره خودداری نمود. به منظور جلوگیری از مشکلات گوارشی، باید کنسانتره ها را به تدریج و در حدود 5/0 تا 7/0 کیلوگرم در هر روز برای دو هفته ی اول به جیره اضافه نمود.
• در فاز اول شیردهی، پروتیین بسیار مهم و ضروری است، چرا که میزان پروتیین موجود در بدن دام که می توان در شرایط کمبود انرژی از آن استفاده نمود در مقایسه با چربی بدن، بسیار محدود است. بنابراین در ابتدای دوره ی شیردهی، جیره ای حاوی 19-17 درصد پروتیین توصیه می شود. حدود 35-30درصد پروتیین جیره باید پروتیین تجزیه نشده در شکمبه و 30 درصد آن باید پروتیین محلول باشد. برای تولید هر 5 کیلوگرم شیر مازاد بر 20 کیلوگرم شیر تولیدی، باید از 5/0 کیلوگرم کنسانتره که حاوی 50-35 درصد پروتیین است، در جیره استفاده کرد.
• سایر استراتژی های تغذیه ای برای گاوهای پرتولید
• گاوها معمولا بعد از شیردوشی خوراک می خورند. بنابراین همیشه باید خوراک تازه در دسترس دام باشد تا دام برای مصرف خوراک تشویق شود. گاوهای پرتولید در هر روز حدود 12 وعده خوراک می خورند و متوسط زمان هر وعده ی غذایی 23 دقیقه است. بهترین TMR ماده ی خشک بین 70-50 % می باشد. جیره هایی با رطوبت و خشکی کمتر یا بیشتر، میزان مصرف را محدود می کنند.
• اگر کنسانتره ها و علوفه ها جداگانه در دسترس دام قرار می گیرند، خوراک دهی باید چندین بار در روز صورت گیرد.
• خوراک ها باید در حدود 20 ساعت از روز در دسترس دام قرار داشته باشند.
• یونجه ها را باید قبل از غلات و یا مکمل پروتیینی، در صبح تغذیه نمود.
• مکمل های پروتیینی یا باید همراه منابع انرژی تغذیه شوند یا پس از آن ها.
• علوفه ها حاوی فیبر کافی باشند.
• اگر دو نوع علوفه تغذیه می شود، بهتر است آن ها را با هم ترکیب کرده و یکجا در اختیار دام قرار داد.
• اگر میزان مصرف خوراک پایین تر از حد نرمال است باید سطح کربوهیدرات های غیر فیبری، اندازه ی سایز علوفه و کیفیت آب را بررسی کرد.

• تغذیه ی جداگانه

با اینکه جیره های ترکیب شده (TMR) طرفداران بسیاری دارند اما بسیاری از دامداران همچنان علوفه و کنسانتره را جداگانه تغذیه می کنند. کنسانتره تنها یک یا دوبار در روز تغذیه می شود، این امر سبب رسیدن غیر یکنواخت مواد مغذی و ناکارآمدی ترکیبات مغذی جیره خواهد شد. خوراندن کنسانتره در حجم کمتر و دفعات بیشتر می تواند به پایداری محیط شکمبه کمک کند. برای افزایش تولید شیر و سلامت گاو، می توان از  استراتژی های مدیریتی مختلفی در بخش تغذیه ی گله ها استفاده کرد. برخی از این راهکار ها در زیر آمده است.

• از ایجاد تغییرات زیاد در کیفیت علوفه خودداری کنید.
• علوفه ها را به تدریج به آخور دام اضافه نمایید، این امر سبب تازه ماندن خوراک و تشویق حیوان به خوردن وعده های کوچک تر می شود.
• صبح ها قبل از اینکه دام کنسانتره مصرف کند باید مقداری علوفه دریافت کند.
• میزان مصرف غلات در هر وعده ی خوراک دهی نباید بیشتر از 5/3-5/2 کیلوگرم باشد. کاهش مقدار غلات در هر وعده، خطر ابتلا به اسیدوز شکمبه ناشی از تجزیه ی سریع کربوهیدرات ها در شکمبه را کاهش می دهد.
• اندازه ی ذرات غلات را بررسی نمایید زیرا غلاتی که خیلی ریز هستند به سرعت در شکمبه تجزیه شده و سبب بروز اسیدوز می شوند.
• دفعات خوراک دهی

افزایش دفعات خوراک دهی، تنوع روزانه ی PH شکمبه را کاهش داده و به پایداری محیط شکمبه کمک می کند. دامنه ی مناسب و ثبات PH شکمبه برای هضم فیبر ها ضروری است.

• ترتیب خوراک دهی

ترتیب خوراک دهی بر عملکرد شکمبه و گاو تاثیر می گذارد. اگر علوفه و کنسانتره جداگانه تغذیه می شوند، اول علوفه ها و سپس بخشی از غلات ترکیب شده تغذیه شود. تغذیه ی مکمل های پروتیینی (مانند کنجاله ی سویا) و کربوهیدراتی (مانند ذرت) با یکدیگر، سبب بیشتر شدن درصد چربی شیر نسبت به زمانی که این مکمل ها جداگانه تغذیه شوند، می گردد. این به این دلیل است که میکروب های شکمبه برای رشد هم به پروتیین و هم به انرژی نیاز دارند.

• صحت و دقت ترکیب خوراک

جیره های مخلوط شده (TMR) یا خوراک هایی که ترکیبی از چد علوفه هستند، باید به مقدار کافی مخلوط شوند تا بالانس مناسبی از مواد غذایی حاصل شود. آنالیز های شیمیایی عناصر باید صحیح باشند. آنالیزهای شیمیایی TMR و آنالیزهای انجام شده بر روی عناصر مختلف به صورت جداگانه، متفاوت خواهند بود اما تنوع و تفاوت آن ها باید در یک دامنه ی مشخص باشد. مقایسه ی بین ماده ی خشک واقعی و محاسبه شده ی TMR، مشخص خواهد کرد که عناصر چگونه ترکیب شده اند.

احتیاجات غذایی گاو شیری در میانه ی دوره ی شیردهی:

دوره ی میانه ی شیردهی، از روز 100 تا 200 بعد از گوساله زایی می باشد. با شروع این مرحله، گاوها به حداکثر تولید خود می رسند (8-10 هفته پس از گوساله زایی). همچنین در این دوره گاو بدون کاهش وزن به حداکثر خوراک مصرفی خواهد رسید (شکل 1). گاوها باید حداکثر تا هفته ی 10 پس از زایمان به حداکثر مصرف خوراک برسند. در این زمان، گاو ها باید حداقل به اندازه ی 4% وزن بدن خود خوراک بخورند. دام باید جیره ای دریافت کند که تا حد ممکن تولید حداکثری خود را حفظ کند. نژاد هایی که بزرگ جثه هستند، به ازای هر 2 کیلوگرم شیر تولیدی باید حداقل یک کیلوگرم ماده ی خشک مصرف کنند.

هدف اصلی در این دوره حفظ تولید حداکثری است. تولید یک کیلوگرم شیر اضافه در پیک تولید، سب می شود تا یک گاو متوسط در کل دوره های شیردهی خود، 250-200 کیلوگرم بیشتر شیر تولید کند. بنابراین استراتژی کلیدی در طول دوره ی میانی شیردهی، حداکثر سازی ماده ی خشک مصرفی خواهد بود. در طول این دوره گاو باید با علوفه ای با کیفیت تغذیه شده (حداقل 40 تا 45 درصد ماده ی خشک جیره) و سطح فیبر موثر نیز باید در سطحی شبیه به فاز ابتدای شیردهی نگه داشته شود.

میزان کنسانتره ها نباید بیش تر از 3/2 % وزن بدن باشند و منابع فیبرهای غیر علوفه ای از قبیل تفاله چغندر و سبوس غلات می توانند بخشی از نشاسته را در جیره جایگزین کنند تا سلامت محیط داخلی شکمبه حفظ شود.

گاو در این فاز (دوره ی میانی شیردهی) در مقایسه با دوره ی ابتدای شیردهی، به پروتیین کمتری احتیاج دارد، بنابراین جیره ی گاوهای شیری در فاز میانی شیردهی، باید حاوی 17-15 % پروتیین باشد (جدول 1). در طول این دوره گاو باید تلقیح شده تا مجددا آبستن شود (70-60 روز پس از زایمان).

دوره ی انتهای شیردهی

این فاز حدود 200 روز پس از زایمان آغاز می شود و با خشک شدن گاو به پایان می رسد. طی این دوره بازده تولید شیر و میزان مصرف خوراک همچنان رو به کاهش هستند. با این حال میزان مصرف، کاملا با بازده تولید مطابقت دارد. گاو در این دوره مجددا شروع به وزن گیری می کند تا بافت چربی از دست رفته در مرحله ی اول شیردهی را بازسازی کند. با نزدیک شدن به انتهای دوره ی شیردهی، بخش اصلی افزایش وزن گاو به دلیل افزایش میزان رشد جنین خواهد بود.

پروتیین و انرژی در این مرحله اهمیت زیادی ندارند لذا می توان از جیره هایی با ارزش غذایی کم که شامل نیتروژن غیر پروتیینی و ملاس ها (منابع کربوهیدرات های زود تخمیر) هستند، استفاده کرد. احتیاجات مواد معدنی برای گاوهای شیری در اواخر شیردهی در جدول1 نشان داده شده است.

آرکاژن تامین کننده بهترین اسپرم از بهترین نژاد دام ها