بهداشت شیردوشی

نکات بهداشتی در شیردوشی

به دلیل ارزش غذایی خاص و فوق العاده ی شیر، امروزه پرورش گاوهای شیری و تولید شیر جزو صنایع بسیار مهم هم از نظر تغذیه ای و هم از جهت اقتصادی می باشد. همانند سایر مشاغل و صنایع مرتبط با تغذیه ی انسان، در تولید شیر نیز رعایت بهداشت شیردوشی به منظور حفظ سلامت دام و متعاقبا شیر تولیدی از آن بسیار حایز اهمیت می باشد.

به دلیل حساسیت بالای شیر نسبت به عوامل باکتریایی و میکروبی، حفظ نکات بهداشتی باید در تمامی مراحل پرورش و نگهداری دام، شیردوشی و نگهداری شیر رعایت شود تا هم شیر تولیدی سالم باشد و هم دامدار دچار ضرر اقتصادی ناشی از بیماری و مرگ و میر دام و یا عدم توانایی در فروش محصول تولیدی خود نشود. در این مقاله سعی شده است تا نکات مهم در حفظ بهداشت شیر، پستان ها و تجهیزات شیردوشی به صورت کلی ارائه گردد.

بهداشت شیر:

در صورتی که پستان دام، آلودگی و یا بیماری نداشته باشد، شیر دوشیده شده از آن کاملا استریل است اما احتمال آلوده شدن شیر در حین شیردوشی و یا پس از آن بسیار زیاد می باشد. شیر آلوده محیط مناسبی برای رشد و تکثیر باکتری ها، قارچ ها و کپک ها است و پس از آلوده شدن، کیفیت شیر به سرعت کاهش یافته و دیگر قابل استفاده نخواهد بود.

از دوشیدن شیر گاوهایی که دچار ورم پستان هستند باید خودداری شود چرا که شیر آن ها حاوی تعداد زیادی باکتری است لذا همواره قبل از هر شیردوشی باید علایم مربوط به ورم پستان چک شود تا تعداد دام های آلوده به ورم پستان کاهش یابد. وسایل اصلی و جانبی شیردوشی باید پس از هربار شیردوشی تمیز و ضدعفونی شده و نسبت به قسمت هایی که در تماس مستیم با شیر هستند باید توجه بیشتری داشت چرا که منبع اصلی آلودگی می باشند. شیر پس از دوشیدن باید در ظرف های تمیز و در دمایی نگهداری شود که مانع تجمع و تکثیر باکتری ها شده و جمعیت باکتریایی آن بیشتر از 50000 در هر میلی لیتر نباشد.

بهداشت پستان و سرپستانک ها:

پستان ها و سرپستانک های کثیف احتمال بروز ورم پستان را افزاش می دهند. دو گروه باکتری می توانند باعث بروز عفونت در پستان شوند:

1. میکروارگانسم های مسری یا واگیردار که روی پوست گاو زندگی می کنند و می توانند در سالن شیردوشی از گاوی به گاو دیگر سرایت کنند.
2. میکروارگانیسم های محیطی که در فری استال ها و بهاربندهایی با بستر کاه وجود دارند و باعث آلودگی پستان می شوند.

پستان کثیف پناهگاه انواع باکتری هاست و تمیز کردن آن مشکل است. از بین بردن موهای پستان باعث ارتقا سطح بهداشت، رویت بهتر پستان و سرپستانک ها و تسهیل شیردوشی می گردد. علاوه بر این تمیز بودن پستان ها از آلوده شدن شیر به باکتری ها و سایر آلاینده ها جلوگیری می کند.

انتهای سرپستانک و مجرای آن سدی محکم در مقابل هجوم باکتری ها تشکیل می دهند. فشار وارد بر انتهای سرپستانک ها در حین دوشش باعث ایجاد زبرشدگی یا پینه می شود. حلقه های این زبرشدگی ها که بیشتر از بافت صاف در معرض سایش قرار دارند احتمال بروز ورم پستان و عفونت های پستان را به مقدار قابل توجهی افزایش می دهند.

عوامل زیر می توانند در بروز زبرشدگی ها دخیل باشند:

• زیاد بودن خلا
• دوشیدن طولانی مدت گاوها
• دوشیدن کارتیه های خالی (دوشیدن بیش از حد)
• صحیح نبودن نسبت پل ساتور در ماشین شیردوش
• نچسبیدن کامل لاینرها

برای داشتن دام هایی با پستان های عاری از عفونت، به اقدامات لازم برای مبارزه با ورم پستان نیاز است. از بین بردن کامل بیماری ورم پستان در گله امکان پذیر نیست چرا که متاسفانه بیشتر موارد این بیماری تحت بالینی بوده و امکان تشخیص آن ها توسط دامدار امکان پذیر نیست، لذا باید قبل از هر شیردوشی پستان ها را از نظر داشتن علایم ورم پستان کنترل و دام های آلوده را جدا کرد چون یک کاریته ی آلوده می تواند به تنهایی جمعیت میکروبی شیر را تا چندین میلیون در هر میلی لیتر افزایش دهد. با اینکه Foremilk یا ماک، تاثیر کمی بر روی جمعیت باکتریایی کل شیر دارد اما معیار مناسبی برای تشخیص علایم بالینی ورم پستان است.

با وجود دشوار بودن مهار کامل این بیماری، با انجام اقدامات زیر می توان تعداد گاوهای مبتلا به این بیماری را کاهش داد:

• پستان ها را توسط آب تمیز و مواد ضدعفونی کننده مانند هیپوکلریت بشویید.
• اگر آب مورد استفاده کثیف شد ظرف را خالی کرده و در آن آب تمیز بریزید.
• پس از شست و شو آن ها را با استفاده از یک حوله ی کاغذی یا پارچه ی قابل شست و شوی تمیز که مختص همان دام است، کاملا خشک کنید تا از آلوده شدن نوک پستان ها به دلیل چکیدن آب روی آن ها جلوگیری شود.
• پس از هر شیردوشی حوله های کاغذی استفاده شده را دور انداخته و پارچه ها را شسته و ضدعفونی نمایید تا برای شیردوشی بعدی آماده و تمیز باشند.
• در صورت وجود آلودگی های ظاهری در گاو حتما باید پستان ها و سرپستانک ها را تمیز کرد و سپس فرآیندهای معمول قبل از شیردوشی را انجام داد.
• اگر کف سالن آلوده شده است، قبل از وارد کردن دام جدید برای شیردوشی ابتدا سالن را تمیز نمایید.

ضدعفونی پیش از شیردوشی:

این مرحله از ضدعفونی برای کاهش خطر انتقال آلودگی بین نوک پستان و ماشین های شیردوشی می باشد. بدین منظور پس از شستن و خشک کردن پستان معمولا از یک ماده ی ضدعفونی کننده به نام Pre-dip teat استفاده می شود، باید کمی صبر کرد تا ماده ی ضدعفونی کننده تاثیر خود را اعمال کند که بر حسب محصول استفاده شده این زمان متغیر خواهد بود، مجددا باید پستان را خشک کرد تا هرگونه ی ماده ی عفونی باقی مانده نیز از بین برود. اکنون می توان سرپستانک ها را به دستگاهی که از قبل تمیز و ضدعفونی شده است متصل کرد.

ضدعفونی پس از شیردوشی:

یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریتی برای پیشگیری از ورم پستان، به کار بردن مواد ضدعفونی کننده پس از شیردوشی است. این ترکیبات علاوه بر تمیز و ضدعفونی کردن پستان، سبب بسته شدن منفذ نوک پستان می شوند که به مبارزه با عوامل عفونی کمک بسیاری می کند. در استفاده از مواد ضدعفونی کننده هم می توان نوک پستان را در ماده ی ضدعفونی کننده فروبرد و هم می توان آن را یا بر روی پستان اسپری کرد اما باید توجه داشت با اینکه اسپری کردن سریع تر است اما فرو بردن نوک پستان در ماده ی ضدعفونی کننده موثرتر می باشد.

بهداشت سم :

جهت سلامت سم و پیشگیری از بیمار و کثیف شدن آن رعایت نکات زیر ضروری است:
باید از تراکم بیش از حد دام ها در جایگاه خودداری شود.
کف جایگاه باید خشک، تمیز و نسبتا صاف بوده و مواد تیز مثل خرده سنگ یا شن و… در آن موجود نباشد و از بستر مناسب مثل ماسه یا کلش استفاده شود.
کف جایگاه و بستر باید چند وقت یکبار ضد عفونی شود .
همچنین باید دقت داشت که گاو با رژیم پرانرژی تغذیه نشود به ویژه در اواخر آبستنی و از کمبود های مواد مغذی مانند کلسیم، ویتامین و ….. پیشگیری کرد.

کثیف بودن سم ها نشان دهنده ی زیاد بودن کود در جایگاه یا شل بودن زیاد از حد مدفوع است. بنابراین سم ها به مدت طولانی در طول روز مرطوب هستند. کودروب یا دیگر روش های تمیز کردن، محیط تمیزتر و خشک تری برای سم فراهم می کنند. سم های مرطوب و کثیف به بیماری حساس ترند چون پوست و سم نرم تر هستند. اگر سم ها کثیف باشند، حمام سم تاثیر زیادی نخواهد داشت و مواد ضدعفونی کننده به راحتی به جایی که باید برسند، نمی رسند.

به دلایل بهداشتی نباید سم ها را در سالن شیردوشی با شلنگ آب تمیز کرد. در صورت کثیف و خیس بودن سم ها میکروارگانیسم های محیطی مثل ای کولای و استرپ اوبریس که در مدفوع وجود دارند توسط سم به داخل فری استال ها آورده می شوند ودر تماس نزدیک با مجاری سرپستانک قرار می گیرند.

با در نظر گرفتن این نکات کاملا مشخص است که رعایت بهداشت و سلامت سم ها نیز در حفظ سلامت گاو و شیر آن بسیار حایز اهمیت است که با سم چینی های به موقع و صحیح، رعایت بهداشت و کیفیت کف سالن ها، شست و شو و ضدعفونی سم ها ( حمام سم ) می توان در این امر موفق بود.

تمیز کردن تجهیزات تولید شیر:

سطوح تماس شیر با ابزار شیردوشی و خنک کننده، منبع اصلی آلودگی شیر و بالا بودن جمعیت باکتریایی آن هستند. با استفاده از تمیزکننده های ساده و ارزان قیمت می توان این عامل مهم و اساسی را به راحتی حذف کرد همچنین باید توجه داشت که :

• سطوحی که در تماس با شیر هستند باید صاف و صیقلی بوده و حداقل اتصالات و شکاف ها را دارا باشند.
• آب مصرفی در دامداری ها باید آب لوله کشی و کلر زده باشد.
• در مناطقی که سختی آب بالا است تمامی ابزار مربوط به شیردوشی باید به صورت دوره ای رسوب زدایی شوند.

از بین بردن تمام رسوبات و باقیمانده های شیر از سطوح دستگاه های شیردوشی با استفاده از تمیز کننده های معمولی امکان پذیر نیست و در فواصل بین شیردوشی ها، باکتری های باقی مانده برر روی سطوح، تکثیر می شوند که این امر سبب افزایش جمعیت باکتریایی دستگاه ها به حدود 106 هزار در هر مترمربع می شود. لذا لازم است پس از تمیز کردن ابزار و دستگاه ها با شوینده ها، از مواد ضدعفونی کننده نیز استفاده کرد چرا که این کار متناسب با دما، غلظت و مدت زمان کاربرد محلول، سبب افزایش اثربخشی ضدعفونی کننده ها می شود.

در صورت نبود ترکیبات ضدعفونی کننده یا عدم تمایل به استفاده از آن ها می توان سطوح را با آب داغ و یا برخی از مواد شیمیایی گرم کرد، این گرما با نفوذ در رسوبات و شکاف ها باکتری ها را از بین می برند اما باید نکات زیر را همواره در نظر داشت:

• این دمای بالا در حین فرآیند ضدعفونی باید حفظ شود.
• با اینکه اثر بخشی مواد شیمیایی با افزایش دما، افزایش می یابد، اما باز هم قدرت از بین بردن آلودگی های سخت را نخواهند داشت.
• تنها باید از مواد شیمیایی ای استفاده کرد که تایید شده هستند.
• نباید از ترکیبات شیمیایی ای که سبب فاسد شدن شیر می شوند( مانند ضدعفونی کننده های فنولی ) استفاده کرد.
• سدیم هیدروکسید ( سود سوزآور) 3 تا 5 درصد هم می تواند سطوح را تمیز و ضدعفونی کند البته باید زمان کافی برای اعمال اثر این ترکیب لحاظ شود.
• در صورت استفاده از آب داغ به تنهایی یا به همراه مواد شیمیایی نیز دمای اولیه ی آب باید بالای 85 درجه ی سانتی گراد باشد.

محل شیردوشی:

یک سالن شیردوش خوب باید در زمستان گرم و در تابستان خنک، فاقد مگس و کوران هوا باشد. نصب پنکه باعث ایجاد تهویه شده، مگس ها را کم کرده و بخار آبی که از کف چال شیردوش متصاعد می شود را به بیرون هدایت کند. محل شیر دوشی باید دارای لوله کشی آب سرد و گرم و پساب، برس ها، سطوح کار، قفسه های ذخیره سازی و در سورت نیاز یک اتصال لوله ی خلا باشد. همچنین توصیه می شود که یک دماسنج 100-0 درجه ی سانتی گراد، دستکش پلاستیکی و عینک ایمنی برای زمانی که از مواد شیمیایی استفاده می شود نیز در دسترس باشد.

نکات ایمنی مربوط به استفاده از مواد ضدعفونی کننده:

• مواد ضدعفونی کننده ای که در دامداری ها استفاده می شوند غلیظ بوده و می توانند سبب آسیب رساندن به پوست و چشم شوند.
• این ترکیبات باید همیشه برچسب داشته باشند، با احتیاط حمل شده و دور از دسترس کودکان نگه داری شوند.
• ضدعفونی کننده ها را نباید باهم ترکیب کرد مگر اینکه این کار طبق دستورالعمل ارائه شده توسط تولید کننده انجام شود.
• پودرهای ضدعفونی کننده نیز باید در جای خشک نگه داری شوند.
• در صورت هر گونه تماس ترکیبات ضدعفونی کننده با پوست و یا چشم باید آن قسمت را به سرعت با آب تمیز شست.

آرکاژن تامین کننده بهترین اسپرم از بهترین نژاد دام ها